Proces diagnozy spektrum autyzmu u dzieci jest złożonym i wieloetapowym przedsięwzięciem. Wymaga ono pracy zespołowej specjalistów i rodziny/ Przede wszystkim zaś gotowości rodziny do przyjęcia wyniku diagnozy.
Wczesne rozpoznanie może znacząco wpłynąć na jego rozwój społeczny, emocjonalny i poznawczy a zwłaszcza samoświadomość i budowę pozytywnego obrazu siebie. Objawy spektrum autyzmu mogą być różnorodne i subtelne, dlatego proces diagnozy opiera się na szczegółowej ocenie zachowań, umiejętności komunikacyjnych oraz interakcji społecznych. Aby przybliżyć proces diagnozy zamieszczamy 5 kluczowych pytań i odpowiedzi dotyczących diagnozy.
1. Czym jest spektrum?
W Ośrodku Z bliska do opisu spektrum autyzmu posługujemy się tak zwanym paradygmatem neuroróżnorodności. Mówi on o tym, że spektrum nie jest chorobą, czy zaburzeniem a odmiennym sposobem funkcjonowania. Innymi słowy układ nerwowy osób w spektrum działa troszkę inaczej niż układ typowy.
Opinie diagnostyczne są natomiast pisane w paradygmacie medycznym, który klasyfikuje spektrum jako zaburzenie neurorozwojowe. Paradygmat medyczny służy przede wszystkim ułatwieniu komunikacji między specjalistami zdrowia psychicznego.
2. Kiedy powinnam_powinienem zgłosić się z dzieckiem na diagnozę?
Najczęściej dzieci trafiające u nas na diagnozę są skierowane przez nauczycieli, którzy zauważyli coś niepokojącego w funkcjonowaniu dziecka w środowisku szkolny, lub samych rodziców, którzy czują, że ich dziecko rozwija się w odmienny sposób. Znakami, które mogą skłonić do myślenia o diagnozie są m.in:
- późne pojawienie się mowy
- Utrudniony kontakt wzrokowy
- Specyficzne zainteresowania (np. Posiadanie wiedzy na poziomie eksperckim o aksolotlach w wieku 5 lat)
- Trudności sensoryczne (np. Duża wrażliwość na dźwięki)
- Mało relacji z rówieśnikami
Jeśli ktoś w Twoim środowisku wskazuje na możliwość spektrum lub samemu je podejrzewasz u swojego dziecka, warto zgłosić się na diagnozę.
3. Czy to normalne, że boję się diagnozy dziecka?
Tak! Chociaż samo spektrum nie jest chorobą a diagnoza nie zmieni zachowania Twojego dziecka ja jedynie pozwala je lepiej wyjaśnić, strach jest normalny. Każda diagnoza to zmiana, dużo pytań i wątpliwości. Diagności starają się z jak największą uważnością i delikatnością przeprowadzać rodziców przez proces diagnostyczny. Neuroatypowość a więc i spektrum autyzmu uznawane są w dużej mierze za dziedziczne. Bardzo możliwe, że ktoś w Twojej rodzinie albo nawet Ty sam zachowujesz się podobnie jak Twoje dziecko. Może to powodować obawę, że jeśli diagnoza dziecka będzie pozytywna, to Ty także rozwijasz się w spektrum autyzmu (strach w tym przypadku jest czymś normalnym) Jeśli pojawi się taki rodzaj lęku, warto o tym porozmawiać z diagnostą, który wesprze Cię w rozumieniu Twoich wątpliwości i poprowadzi proces diagnostyczny dziecka w sposób bezpieczny także dla Ciebie.
4. Jak wygląda proces diagnostyczny?
Diagnozę przeprowadza zespół w składzie min. 2 psychologów a potwierdza ją lekarz psychiatra.
W pierwszej kolejności diagnosta będzie chciał poznać gotowość rodziców i dziecka na diagnozę. Na przykład w momencie przeżywania przez rodzinę jakiegoś kryzysu diagnosta może zachęcić do przełożenia diagnozy do czasu powrotu do stabilności.
Kolejnym etapem jest wywiad rozwojowy. Jest to spotkanie, podczas którego rozmawiamy o ciąży i pierwszych latach życia dziecka. Wywiad rozwojowy pozwala dostrzec w którym roku życia pojawiły się ewentualne cechy charaktery dla rozwoju w spektrum. Na tym etapie zastanawiamy się i rozmawiamy także o innych wytłumaczeniach, które mogą trafniej niż spektrum autyzmu wyjaśnić zachowanie dziecka, np. Trauma. Na wywiad rozwojowy warto zabrać ze sobą badania dziecka, opinie ze szkoły czy innych placówek.
Po zebraniu wywiadu zapraszamy dziecko na obserwacje (zazwyczaj dwie obserwacje, w razie potrzeby trzy). Obserwacja tych najmłodszych dzieci odbywa się przy obecności rodzica. Polega ona głównie na zabawie moderowanej w taki sposób przez diagnostę, aby mógł zauważyć zachowania u dziecka charakterystyczne dla spektrum autyzmu. Starsze dzieci zaprasza się do rozmów czy gier planszowych.
W trakcie procesu może się okazać, że zalecane jest wykonanie dodatkowych testów. Najczęściej będzie to Stanford BINET – 5, który sprawdza poziom funkcjonowania poznawczego (inteligencji) lub Conners 3 badający zachowania charakterystyczne dla ADHD.
Proces diagnostyczny kończy omówieniem opinii. Na tym spotkaniu rodzice otrzymują dokument – raport z diagnozy rozwojowej, który zawiera informacje zebrane podczas procesu przyporządkowane kryteriom diagnostycznym spektrum autyzmu wg ICD -10 (ICD 10 to międzynarodowa klasyfikacja chorób i zaburzeń psychicznych). Raport zabiera się na wizytę do psychiatry w celu potwierdzenia diagnozy, do Poradni Psychologiczno-pedagogicznej w celu otrzymania dostosowań / orzeczenia. Na spotkaniu rodzice otrzymują także krótką psychoedukację na temat spektrum możliwości wsparcia.
5. Po co robić diagnozę spektrum autyzmu dziecku?
Otaczający nas świat zbudowany jest w sposób o wiele lepiej dostosowany do osób rozwijających się w sposób typowy. Dzieci w spektrum najczęściej nie potrafią zrozumieć siebie w pełni, dlaczego czują akurat tak a nie inaczej, po co są te skomplikowane niuanse społeczne? Często nie wiedząc o rozwoju w spektrum odpowiedzią jest „bo jestem beznadziejne”. Diagnoza więc jest drogą to zrozumienia siebie, zachowania dobrostanu psychicznego a przede wszystkim szczęśliwego rozwoju w środowisku dostosowanego do potrzeb.
autor: Elżbieta Szafraniec